10 tons gesloten goederenwagens type CHB.


Last edited Dec, 2021 door Gerard van de Weerd


De Staatsspoorwegen lieten aan het eind van de 19e eeuw ruim 2000 gesloten goederenwagens bouwen met allemaal dezelfde afmetingen en radstand. In ruim 10 jaar verschenen er zo'n 1500 goederenwagens zonder rem en ongeveer 700 met rem. Deze goederenwagens vertoonden de kenmerken van de bouwwijze van destijds, veel hout, weinig metaal.
De wagens waren opgebouwd met houten bufferbalken en stalen I-profiel stelbalken, maar de bovenbouw was helemaal van hout met stevige houten balken van 90 x 90 mm als staanders.
Door die vele houten balken oogde de wagen een beetje grof. Zij waren geschikt voor een belading van 10 ton.
Zoals gebruikelijk bij de SS zijn de onderstellen allemaal even lang, maar is de bovenbouw bij de uitvoering met een remhuis 25 cm korter.

Gemengde goederentrein met NS 3724, Dg serie 2100, goederenwagen met remhuis, CHB serie 1421, CHE serie 19000, diverse kolen en open wagens.
Maarn, jaren dertig

foto NS

Door de lange bouwtijd ontstonden er onderling wat verschillen tussen wagens. De ene serie had korte treeplanken, de andere lange treeplanken, de meesten hadden een valrem, en enkele wagens waren zelfs voorzien van een Westinghouse snelremsysteem en stoomleidingen. Daardoor mochten deze laatsten ook in reizigerstreinen gebruikt worden.
De roosters in de zijwanden waren bij de eerste serie wagens ijzeren platen die naar beneden geschoven kunnen worden.
Latere series kregen ventilatieroosters en al snel werden de eerste wagens ook hiervan voorzien.
De sporen op de opstelterreinen liepen vroeger niet altijd horizontaal. Alle onberemde wagens waren voorzien van een valrem (handrem). Deze diende enkel als parkeerrem op emplacementen om te voorkomen dat de wagens wegrolden. Bij de NS werd dit vanaf 1930 afgenomen.

De wagens met remhuis waren uitgerust met een schroefrem. Aan de voor-en achterkant van het remhuis bevonden zich dubbele ramen, de zijkanten waren volledig gesloten.
Slechts aan één kant was een toegangsdeur met een laddertje. In de dertiger jaren werden de remhuizen en de remsystemen allemaal afgenomen en kregen de gekortwiekte wagens een doorgaande remleiding.
Deze wagens werden gebouwd tussen 1881 en 1902, maar vanaf 1896 werd er ook al voorzichtig gebouwd aan de langere CHE goederenwagens, welke van een beduidend nieuwere constructie waren. Halverwege jaren dertig werden de meeste CHB-wagens buiten dienst gesteld.

SS nummer
aantal bouwjaar fabrikant radstand lengte
NS nummer
remsysteem
11079 11128 50 1881 v.d.Zypen & Charlier, Deutz 4000 8720 441-444, 1036-1406 Valrem
11129 11138 10 1882 Wpc Zwolle 4000 8720 3505-3547 1036-1406 Valrem
11139 11378 240 1882-1883 v.d.Zypen & Charlier, Deutz 4000 8720 1421-1909 Valrem
11379 11383 5 1885-1887 Wpc Zwolle 4000 8720 1421-1909 Valrem
11384 11508 125 1889 Dyle & Bacalan, Leuven 4000 8720 1421-1909 Valrem
11509 11558 50 1889 Dyle & Bacalan, Leuven 4000 8720 1421-1909 Westinghouse snelrem, stoomleiding
11604 11683 80 1890 Dyle & Bacalan, Leuven 4000 8720 1421-1909 Westinghouse snelrem, stoomleiding
11684 11783 100 1891 Dyle & Bacalan, Leuven 4000 8720 1421-1909 Valrem
11935 12035 101 1892-1893 Werkspoor, Amsterdam 4000 8720 1421-1909 Valrem
12036 12085 50 1892 Dyle & Bacalan, Leuven 4000 8720 1421-1909 Valrem
12092 12094 3 1898 Wpc Zwolle 4000 8720 3505-3547 Valrem
12097 12109 13 1898 Werkspoor, Amsterdam 4000 8720 4001-4013 Westinghouse snelrem, stoomleiding
12110 12146 37 1898-1899 Werkspoor, Amsterdam 4000 8720 4014-4066 Westinghouse snelrem, stoomleiding
12167 12472 306 1899-1900 Werkspoor, Amsterdam 4000 8720 1421-1909 Valrem
12473 12547 75 1900 Dyle & Bacalan, Leuven 4000 8720 1910-2301 Valrem
12598 12672 75 1900 Dyle & Bacalan, Leuven 4000 8720 1910-2301 Valrem
12748 12972 225 1901 v.d.Zypen & Charlier, Deutz 4000 8720 1910-2301 Valrem
12973 12994 22 1902 Werkspoor, Amsterdam 4000 8720 1910-2301 Valrem

Totaal aantal wagens: 1497 stuks.

NS CHB 441 - 444, 1036- 1406, 1421 - 2301,
3505 - 3547 en 4001 - 4066



SS nummer
aantal bouwjaar fabrikant radstand lengte NS nummer remsysteem
11169 11218 50 1882-1883 Wpc Zwolle, Carl Weyer 4000 8720 2590-2822 Remhuis met schroefrem
11559 11583 25 1889 Dyle & Bacalan, Leuven 4000 8720 2590-2822 Remhuis met schroefrem
11584 11603 20 1890 Dyle & Bacalan, Leuven 4000 8720 3806-3824 Westinghouse snelrem en schroefrem
11784 11934 151 1891 Dyle & Bacalan, Werkspoor 4000 8720 2590-2822 Remhuis met schroefrem
12086 12091 6 1894 Dyle & Bacalan 4000 8720 2590-2822 Remhuis met schroefrem
12095 12096 2 1898 Wpc Zwolle 4000 8720 2590-2822 Remhuis met schroefrem
12147 12166 20 1899 Werkspoor 4000 8720 2836-3052 Remhuis met schroefrem
12296 12362 67 1899 Werkspoor 4000 8720 2836-3052 Remhuis met schroefrem
12548 12597 50 1900 Dyle & Bacalan 4000 8720 2836-3052 Remhuis met schroefrem
12673 12747 75 1901 v.d.Zypen & Charlier, Deutz 4000 8720 2836-3052 Remhuis met schroefrem
12995 13002 8 1902 Werkspoor 4000 8720 2836-3052 Remhuis met schroefrem

Totaal aantal wagens met remhuis 474 stuks.

NS CHB 2590 - 2822, 2836 - 3052 en 3806 - 3824


Wijzigingen

1899 Een deel van de wagens van de serie 12097~12112 worden ingericht voor kaasvervoer.
Zij behielden hetzelfde nummer, bij de NS na 1921 werden zij NS KCK 29241-29259
1923 Lijnogen op het dak werden verwijderd
1923 De ex SS-wagens 11654-11683 worden omgebouwd tot hulp bestelgoedwagen voor dienst in personentreinen.
Deze NS Eh 2001-2030 werden groen geschilderd en gebruikt tot ongeveer 1955.
1926 Lager plaatsen van de sluitseinijzers en verwijderen bovenste voettreden van de kopwand
1930 Afnemen valremmen
1930 Aanbrengen luchtleiding
1931 Enige tientallen wagens van voor 1883 werden al afgekeurd, de bovenbouw werd daarna vaak als opslagplaats gebruikt.
1931 Begin van afnemen remhuisjes en bijbehorend schroefremwerk en luchtleiding aanbrengen
1931 Een aantal wagens van de CHB-serie's krijgen geperste asbalansen en W1-aspotten
1933-1940 Diverse wagens worden verhuurd als privewagens, nummerserie 140xxx, 150xxx en 160xxx
1939 Het merendeel van de wagens was al afgekeurd en gesloopt

Na 1921 werden bovenstaande SS-series vernummerd tot:
SS 11079 ~ 12994 werd NS CHB 441-444, 1036-1406, 1421-2301, 3503-3547, 4001-4066 en 4072-4078.
SS 11169 ~ 13002 met remhuis werd NS CHB 2590-2822, 2836-3052, 3246-3445 en 3806-3824.
De ontbrekende nummers zijn gebruikt voor vergelijkbare goederenwagens van ongeveer dezelfde afmetingen en bouwjaren van andere maatschappijen.
Bovendien waren er nog andere onderlinge verschillen: korte treeplanken, lange treeplanken, wagens zonder remhuis die toch over een Westinghouse reminstallatie beschikken, 60 km/h of 80 km/h, wagens verloren bij ongevallen, diverse wagens omgebouwd tot kaaswagen, enzovoort.
De serie SS11604-11683 was uitgerust met lange treeplanken. De NS bracht ze onder in de nummerserie NS CHB 4001-4030 en 4071-4078. Een deel werd in 1923 aangepast als hulpbestelgoedwagen en werd vernummerd tot EZ 2001-2030, later Eh 2001 - 2030. Groen geschilderd en met lange treeplanken werden ze gebruikt tot 1955.
De serie SS12097-12146 had ook lange treeplanken en een Westinghouserem. In 1899 werden 19 wagens ingericht voor kaasvervoer. De NS bracht ze onder in een aparte serie KCK 29241-29259. De andere wagens uit deze serie kregen het opschrift sneltreinwagen en werden regelmatig gebruikt in personentreinen.


nummer:
SS CHG
11079 ~ 11294
Weergave periode :
I a

1839 - 1890

Jaar :
1881
De uitvoering van de gesloten goederenwagen bij de Staatsspoorwegen in 1881.

Klik op de knoppen hieronder voor andere jaren.
   

Wagens uit 1906

De bouwwijze voor deze serie wagens was al een stuk moderner dan hun voorgangers. De afmetingen waren hetzelfde, maar het onderstel was geheel uit metaal opgebouwd en de bovenbouw had voor de stevigheid metalen U-profielen. Het dak had houten spanten, het frame van het remhuis was van hardhout, maar de remmer kon wel naar links, rechts, voren en achteren kijken.
Voor de stijfheid van de bak gebruikte men nog wel schuin geplaatste schoren.

SS nummer
aantal bouwjaar fabrikant radstand lengte NS nummer remsysteem
13003 13102 100 1906 Gastell, Mainz 4000 8720 3246-3345 Remhuis met schroefrem
13103 13202 100 1906 Werkspoor, Amsterdam 4000 8720 3346-3445 Remhuis met schroefrem

Wagens met remhuis: 200 stuks.

NS CHB 3246 - 3445

 Vanaf 1925 bij revisies geperste asbalansen en verzwaard trekwerk
- Lager plaatsen van de sluitseinijzers en verwijderen bovenste voettreden van de kopwand vanaf 1926.
- Luchtleidng aanbrengen vanaf 1930.
- Verwijderen remhuis en schroefrem vanaf 1938.
- Laatste wagens afgevoerd in de jaren vijftig.


Overige wagens

Niet alleen de Staatsspoorwegen beschikten over CHB-goederenwagens, ook de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HSM), de Nederlandsche Centraal Spoorweg Maatschappij (NCS) en de Noord-Brabantsch-Duitsche Spoorweg-Maatschappij (NBDS) hadden vergelijkbare goederenwagens in dienst.
De SS had bovendien bij liquidatie van de Nederlandsche Rhijnspoorweg-Maatschappij (NRS) 68 goederenwagens overgenomen, die nagenoeg identiek waren aan die van bovenstaande series. Maar ook de NBDS betrok haar goederenwagens van dezelfde fabrikanten en met dezelfde afmetingen als die van de SS. Alleen de wagens van de NCS en de HSM volgden afwijkende uitvoeringen.
Van de bijna 2500 goederenwagens met kenmerk CHB waren er bij de SS zo'n 2300 stuks in gebruik, de andere maatschappijen gezamenlijk beschikten over ongeveer honderd van dit soort goederenwagens!!!


Bewaard

Voor zover bekend zijn er slechts twee wagens van deze omvangrijke serie gesloten goederenwagens bewaard.

SGB De Staatsspoorwegen (SS) hadden vele spoorlijnen in Zuid Nederland in exploitatie. De Nederlandsche Zuidooster Spoorwegmaatschappij (NZOS) bezat een spoorlijn tussen Tilburg en Nijmegen, maar de NZOS kon het niet bolwerken. In 1893 werd zij door de Staatsspoorwegen overgenomen.
De SGB heeft de wagenbak van de gesloten wagen NZOS 1029. Deze wagen werd in 1881 gebouwd door de firma Gastell in Mainz. De wagen kende een laadvermogen van 12 ton en was onberemd. Doordat de wagen voorzien was van doorgaande treeplanken, mocht zij ook in reizigerstreinen worden gebruikt.
Bij de Staatsspoorwegen kreeg de wagen het nummer CHK 17091. In 1923 kreeg de wagen nummer NS CHK 5077, in 1926 werd dit NS CHB 5077.
In 1931 werd de wagen afgekeurd en daarna als opslagruimte gebruikt, nog veel later deed het dienst als opbergschuurtje.
Nu wordt de wagen bij de SGB gebruikt als verblijfswagen van Weg & Werken.

MBS In 1892 lieten de Staatsspoorwegen vele goederenwagens bouwen. Een ervan is de SS 11940. Al deze goederenwagens waren voorzien van een valrem.
Dit was een houten handel aan een zijde van de wagen die door een rangeerder vast gezet kon worden.
Bij het samengaan van de SS en de HSM in 1920 kreeg de wagen het nummer CHB 1524.
Eind jaren dertig is de wagen buiten dienst gesteld en werd van wielen en asbalansen ontdaan en toen verkocht aan Jutespinnerij Schwartz in Oldenzaal. Daar werd ze gebruikt als opslag voor jute. Toen de fabriek in 1994 werd gesloopt ging de wagen naar Eibergen en werd aan de MBS in Haaksbergen geschonken.
De wagen is nog niet rijvaardig.


Modeluitvoering

Er is maar één bedrijf die deze goederenwagens in schaal 1 : 87 heeft geproduceerd, namelijk :
Maykel Kastelijn van MK Modelbouwstudio's.
Enkele jaren geleden kwam hij uit met kit K-17 NS/SS van de 10 tons gesloten wagen type CHB.
De wanden van de kit waren in kunststof gegoten, de open balansen en kortkoppeling waren in geëtst messing.
Naar keuze waren er ook opschriften leverbaar voor de NBDS-uitvoering.
Ook de variant als hulpbestelgoedwagen kwam uit zijn modelbouwstudio.



Foto's

SS 12169 bij aflevering door Werkspoor. Bij de NS nummer kreeg het als nummer CHB 1678. Werkspoor 1899-1900 foto Geheugen van Nederland
Opleveringsfoto van de SS 12145 met doorlopende treeplank, stoomleiding en Westinghouse snelremsysteem.
Deze wagen mocht ook in personentreinen gebruikt worden.
Later verscheen nog op de deuren de tekst: " SNELTREINWAGEN".
Werkspoor 1898-1899 foto Geheugen van Nederland
Hagelnieuwe CHB's die bij de bouw van een remhuis met schroefrem voorzien waren.
Er kon maar vanaf een kant ingestapt worden.
De gehele serie bestond uit bijna 500 exemplaren, welke 10 jaar lang doorgebouwd werden.
Werkspoor 1899-1902 foto Geheugen van Nederland
De nieuwe goederenwagen SS 13186 wordt bij Werkspoor in 1906 afgeleverd.
Deze is van een nieuwere constructie dan bovenstaande wagens en bestond uit 200 stuks.
Werkspoor 1906 foto Geheugen van Nederland
Kolentransport  <->  Bananenwagens  <->  CHD gesloten HSM goederenwagen  <->  CHB gesloten SS goederenwagen  <->  CHE gesloten SS goederenwagen  <->  Groentewagens  <->  Rongenwagens  <->  Zandwagens  <->  Goederenwagens in model  <->  Houten D's en Dg's in model  <->  Postrijtuigen in model
Copyright 2024 door Gerard van de Weerd