Coupérijtuigen C12c in MODEL

Last edited March 15, 2013 door Gerard van de Weerd



In de jaren na de "Eerste Wereldoorlog" stelde het samenwerkingsverband van de Nederlandsche Spoorwegen veel houten twee- en drie-assige coupérijtuigen wegens ouderdom buiten dienst. In de 1930 en 1931 werden bij verschillende fabrikanten 70 nieuwe vierassige coupérijtuigen 3e klasse besteld. Het zouden geen houten maar stalen rijtuigen worden. Het ontwerp van deze nieuwe rijtuigen was gebaseerd op de bestaande coupérijtuigen, maar had -in plaats van afzonderlijke coupé's- een middengang. Ook kreeg niet elke coupé meer een portier aan beide zijden, maar slechts om en om. De 12 coupé's hadden dus slechts 6 deuren aan elke zijde.
Deze rijtuigen wilde men gebruiken voor de sneltreinen van het westen naar het noorden/oosten van het land. Een verschuiving van de reizigers (vanwege de crisis in die periode) van de tweede klasse naar de derde klasse had tot gevolg dat men voorlopig alleen stalen rijtuigen derde klasse bestelde. De rijtuigen kregen geen doorloopmogelijkheid via de kopwand, dus geen vouwbalgen.
serie C12c 6401 - 6485

C6401 - 6425 1930 Beynes geklonken
C6426 - 6450 1931 Werkspoor geklonken
C6451 - 6470 1930/1931 HAWA geklonken
C6471 - 6485 1933 Beynes gelast


De C12c werden in twee porties van 25 stuks geleverd en goedgekeurd tussen 24 mei en 26 september 1930 voor de leveringen van Beijnes, en tussen 9 april en 16 mei 1931 voor de levering van Werkspoor.
Er kwamen later nog 35 gelaste exemplaren bij de 6451-6485, waarvan HAWA de eerste 20 bouwde en goedgekeurd tussen 19 december 1930 en 17 maart 1931. De rest kwam pas twee jaar later, die werden door Beijnes gebouwd en voor dienst goedgekeurd tussen 3 maart en 3 mei 1933.


Rijtuigindeling

De middendoorloop en de beide toiletafdelingen verdeelden het rijtuig in twee gelijke delen. Aan iedere zijde van de toiletafdeling bevonden zich twee afdelingen met ieder 16 zitplaatsen en een afdeling met met 17 zitplaatsen vanwege 5 zitplaatsen door de eindschotten. Drie afdelingen waren voor de rokers en drie afdelingen voor de niet rokers. Van iedere afdeling had het ene compartiment een deur, het andere een breed schuifraam. De banken waren hard om te zitten, die waren namelijk van teakhout. De armleuningen, hoofdleuningen en oorkussens waren wel bekleed met kunstleer.
De elektrische verlichting is volgens systeem BBC, waarbij het regeltoestel in een van de toiletafdelingen is ondergebracht. De dynamo van 1,0 kW en de beide accu's zijn aan het onderstel aangebracht, de dynamo wordt met een riem door een van de wielassen aangedreven. Voor de lagedruk stoomverwarming is aan iedere kant een aansluiting gemaakt.
De draaistellen zijn van dezelfde uitvoering als bij de ovaalramers en ook voorzien van glijlagers.

De coupé's waren verbonden door een middengang, maar er waren geen overloopbruggen en vouwbalgen om naar een ander rijtuig te kunnen doorlopen. Ze waren evenals de houten vierassige rijtuigen voorzien van treeplanken over de gehele lengte.
In 1933 volgde nog een nabestelling van 15 rijtuigen, met dezelfde indeling, maar met een gelaste i.p.v. een geklonken constructie. Daardoor viel het gewicht 8 ton lager uit, namelijk ongeveer 42 ton. Deze bijzondere indeling van de coupérijtuigen heeft de NS later nooit meer toegepast.



Constructie

Door de crisis in de jaren dertig daalde de vraag naar zitplaatsen eerste en tweede klasse. NS liet daarom het oorspronkelijke plan voor afzonderlijke A, B en C-zitrijtuigen vervallen en bestelde alleen de serie C12c rijtuigen. Rijtuigen eerste en tweede klasse met een vergelijkbare bouw als deze C's zijn er nooit gekomen.
De C12c's hadden een stalen geraamte met opgeklonken plaatstalen bekleding. De middendoorloop en de twee toiletafdelingen delen het rijtuig in gelijke delen. Bij het bouwen van geklonken rijtuigen had men diverse soorten gewalste L-, T- U- en Z-profielen nodig. Het onderstel bestond meestal uit vier zware U-profielen die op regelmatige afstand dwars verbonden waren. Nadat de leidingen en een trekstang was aangebracht, werden de stijlen voor de kopwanden aan het onderstel vastgeklonken. Daarna werd de rest van het stalen geraamte van hoekprofielen opgebouwd en werd alles afgedekt met geklonken plaatwerk. Ook het dak was van staalplaat.

C12c 6471-6485
De laatste vijftien rijtuigen werden geheel elektrisch gelast. De overgang van klinken naar lassen betekende een grote overgang voor de spoorwegindustrie.
Door voortschrijdende technieken had men inmiddels speciale profielen ontwikkeld, die beter geschikt waren voor dit laswerk. Hierdoor vielen de rijtuigen bijna 20% lichter uit dan de geklonken exemplaren. Ook de draaistellen werden elektrisch gelast. Deze C 6471-6485 waren in tegenstelling tot de voorgaande rijtuigen toegelaten tot België, Duitsland, Frankrijk (Nord) en Elzas-Lotharingen.



Wijzigingen

De C6400'en waren bij de NS de laatste rijtuigen die met houten banken in dienst waren gesteld. Vanaf 1939 werden de banken overgetrokken met groen kunstleer en gevuld met paardenhaar.
In diezelfde periode kwam de roep voor het aanbrengen van vouwbalgen aan de orde. Een paar rijtuigen kregen als proef deuren in de kopwanden waarbij tevens de middelste zitplaats van de lange dwarsbanken verviel. Vouwbalgen zijn echter nooit aangebracht. De verbouwingskosten bleken relatief erg hoog, mede door het grote aantal coupérijtuigen, dus dit plan werd niet verder uitgevoerd.
Bij het invallen van de Duitsers in 1940 werden 4 C 6400-en vernield, 2 werden er na 1945 als onherstelbaar zijnde gesloopt.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog verdwenen diverse coupérijtuigen naar het oosten. Voor een deel kwam het materieel na de oorlog weer terug, maar een deel bleef achter in de DDR en Polen.
Bij de Deutsche Reichsbahn hebben ondermeer de 6413, 6422 en 6472 nog meerdere jaren dienstgedaan. De 6412, 6417, 6451 en 6480 zijn in Polen nog gebruikt.
Uiteindelijk werden er 16 rijtuigen in 1949 als blijvend vermist afgevoerd.

In 1952 werd een nummerwijziging van de rijtuigen doorgevoerd om weer tot een gesloten nummerserie te komen.
Toen de oude 1e klasse in 1956 verviel, werd de oude 2e klasse de nieuwe 1e klasse, en de oude 3e klasse werd 2e klasse nieuwe stijl. De C 6400-en werden toen B 6400-en. Tevens werd de ingezette nummerwijziging van 1952 verder doorgevoerd om tot een aaneengesloten nummerserie te komen. Zo ontstonden er twee nummerseries, de geklonken serie C 6401 tot 6453 en de gelaste serie C 6470 tot 6480.

De coupérijtuigen werden in de jaren 1962-1966 buiten dienst gesteld.



Kleuruitvoering




Weergave
periode

II a/b

1930 - 1938

 

3e klasse

C 6401 - 6470, 6471 - 6485
       

De uitvoering van de coupérijtuigen ten tijde van aflevering in 1930.

Klik op een van de pijltjesknoppen voor de rijtuigveranderingen.



Treinsamenstellingen

De nieuwe stalen coupérijtuigen werd zo breed mogelijk gespreid ingezet voor de belangrijkste sneltreinen in het eigen land. De eerste paar jaar van hun bestaan reden zij samen met de houten doorgangsrijtuigen van de serie NS 7150. In 1932 werden zij gecombineerd met de toen nieuwe stalen rijtuigen serie ABd9 NS 7521 - 7555. Zij reden vooral in de binnenlandse expressedienst van Amsterdam naar het noorden, oosten en zuiden van het land. De gelaste uitvoering met de nummers C6471 - 6485 kwamen ook regelmatig voor in treinen naar Duitsland en België.
In de dertiger jaren was het gebruikelijk om een vaste combinatie aan te houden van één C12c met één ABd9 rijtuig, deze combinatie kon in een trein meermalen voorkomen. Ook een stalen vierdeurs bagagewagen was standaard deel van dit soort treinen.
Jarenlang vormden deze rijtuigen de spil in de binnenlandse dienst. In de veertiger en vijftiger jaren kwamen ze in nagenoeg elke trein wel voor.
Halverwege de jaren vijftig was de glorie van deze rijtuigen aan het minderen en ze deden steeds vaker dienst als versterkingsrijtuig of werden gebruikt bij het militairenvervoer.

samenstelling halverwege jaren dertig
loc DIV C12c ABd9 ABd9 C12c
bagagewagen coupérijtuig D-trein rijtuig D-trein rijtuig coupérijtuig

Meer treinsamenstellingen met coupérijtuigen vindt u hier.


Andere gegevens over het grootbedrijf in tabelvorm zijn ook te vinden op de site van Martijn Haman.


Bewaard:

Na een werkzaam leven begon de sloop van de serie B 6400 in 1962 en eindigde in 1966.

De in 1963 uit dienst genomen rijtuigen 6452, 6412, 6437 en 6432 werden verbouwd tot de rongenwagens 173 393 - 173 396 met een draagvermogen van 18.5 ton. De bovenbouw werd verwijderd en het onderstel aangepast aan de nieuwe taak. Dit werd gedaan door de firma Jansen uit Bergen op Zoom. De rongenwagens werden toegewezen aan de Dienst van Weg en Werken.

De B6443 stond jarenlang op het terrein van de Centrale Markthallen aan de Haarlemmerweg te Amsterdam en diende daar als studio voor de ziekenomroep. In 1976 verhuisde dit rijtuig naar de Lijnwerkplaats Amsterdam en in 1978 werd het opgeborgen in Roosendaal. Het was de bedoeling dit rijtuig te reserveren voor het Spoorwegmuseum, maar helaas toch in 1983 gesloopt.

De B6478 werd in 1963 buiten dienst gesteld. In 1965 was ze er nog, waardoor ze in aanmerking kwam voor plaatsing zonder draaistellen op een kinderspeelplaats bij Transwijk in Utrecht. In 1991 dreigde alsnog sloop, want de kinderspeelplaats wilde van het verwaarloosde rijtuig af. Stibans werd in 1991 eigenaar van deze bak voor het symbolische bedrag van f 1,00 en en bracht het rijtuig terug in de oude donkergroene kleur, waarna het een tijdelijk onderkomen vond bij de VSM in Beekbergen. Originele draaistellen had de NS gelukkig nog. Sinds 1994 maakt het rijtuig deel uit van de zal een forse klus worden.
In april 2009 werd het rijtuig door het Spoorwegmuseum geschonken aan de Stoomtrein Goes-Borsele. Het past prima in het masterplan van de SGB, daar het rijtuig uit de jaren '30 van de voorgaande eeuw stamt en zo de groeiende collectie aan kan vullen. Zodra er voldoende financiële middelen binnen zijn zal het in oude luister gerestaureerd worden

Een zestal van deze stalen coupérijtuigen zijn na de oorlog in Polen gesignaleerd. Sommige hebben daar nog gereden tot 1978!



Modeluitvoering:

Philotrain had in 1984 al het C12c rijtuig, catalogusnummer 16, uitgebracht voor een prijs van van ƒ 480,00. Een messing bouwpakket kostte destijds ƒ 228,00.
De kant en klare modellen verschenen in het groen als vooroorlogse en naoorlogse uitvoering en in het Berlijnsblauw.

Artitec had de C12c rijtuigen in 2012 al aangekondigd en levert in het voorjaar van 2013 deze fraaie rijtuigen uit.
Inmiddels heeft Artitec in maart 2013 de eerste serie rijtuigen uitgeleverd voor een prijs van € 59,90. Het zijn heel erg fraaie exemplaren geworden en uitstekend gedetailleerd!
De uitgekomen rijtuigen zijn :
- in het olijfgroen met aluminiumkleurig dak en lage klasseborden, periode II,
- in het groen met grijs dak en hoge klasseborden, periode IIa (beginjaren 50) en
- in het blauw met gle biezen en hoge klasseborden, uitvoering 1954 tot 1966.



Foto's

Rijtuig C12c 6431 wacht op nieuwe inzet.
Amsterdam, augustus 1938 foto collectie Gerard van de Weerd



Rijtuig C 6449 met naoorlogse hoge klasseborden. Rijtuignummers op de kopwanden weergeven was afgeschaft kort na de oorlog.
Amsterdam, november 1951 foto A. Wendelaar, collectie Gerard van de Weerd



Alleen de buitenkant is cosmetisch opgeknapt. Van binnen is het nog helemaal leeg. Er zal de komende jaren door de ploeg van de SGB nog erg veel werk verzet moeten worden voordat dit rijtuig in oude luister hersteld is!
Goes, 21 mei 2009 foto Gerard van de Weerd



Nummering

  geklonken uitvoering, gewicht 50 ton. 
nummer fabrikant bouwjaar nummer in 1952 nummer in 1956 terzijde opmerkingen
C6401 Beijnes 1930   B6401 1966 Gesloopt
C6402 Beijnes 1930   B6402 1966 Gesloopt
C6403 Beijnes 1930   B6403 1966 Gesloopt
C6404 Beijnes 1930   B6404 1966 Gesloopt
C6405 Beijnes 1930   B6405 1963 Gesloopt
C6406 Beijnes 1930   B6406 1963 Gesloopt
C6407 Beijnes 1930   B6407 1964 Gesloopt
C6408 Beijnes 1930   B6408 1966 Gesloopt
C6409 Beijnes 1930   B6409 1964 Gesloopt
C6410 Beijnes 1930     1951(NS), 1973(DR) Vermist na WO II en in 1951 administratief afgevoerd.
C6411 Beijnes 1930   B6411 1962 Gesloopt
C6412 Beijnes 1930     1951(NS), 1972(PKP) Vermist, in 1951 administratief afgevoerd. In Polen nog in 1972 omgebouwd tot dienstwagen.
C6413 Beijnes 1930     1951(NS), 1971(DR) Vermist na WO II en in 1951 administratief afgevoerd.
C6414 Beijnes 1930   B6414 1966 Gesloopt
C6415 Beijnes 1930     1940 Oorlogsschade; gesloopt
C6416 Beijnes 1930   B6416 1966 Gesloopt
C6417 Beijnes 1930     1951 Vermist, in 1951 administratief afgevoerd. Verbouwd in Polen tot dienstwagen 844055.
C6418 Beijnes 1930   B6418 1962 Gesloopt
C6419 Beijnes 1930   B6419 1963 Gesloopt
C6420 Beijnes 1930   B6420 1966 Gesloopt
C6421 Beijnes 1930   B6421 1965 Gesloopt
C6422 Beijnes 1930     1951(NS), 1971(DR) Vermist na WO II en in 1951 administratief afgevoerd.
C6423 Beijnes 1930     1951 Vermist na WO II en in 1951 administratief afgevoerd.
C6424 Beijnes 1930   B6424 1966 Gesloopt
C6425 Beijnes 1930   B6425 1965 Gesloopt
C6426 Werkspoor 1930     1951 Vermist na WO II en in 1951 administratief afgevoerd.
C6427 Werkspoor 1930   B6427 1963 Gesloopt
C6428 Werkspoor 1930     1946 Oorlogsschade; gesloopt
C6429 Werkspoor 1930   B6429 1963 Gesloopt
C6430 Werkspoor 1930   B6430 1962 Gesloopt
C6431 Werkspoor 1930     1948 Oorlogsschade; gesloopt
C6432 Werkspoor 1930   B6432 1963 In 1965 verbouwd tot rongenwagen 173 396, tussen 1967 en 1976 vernummerd in 30849773004, resp. 308497914041 en 308497934031. Sloop in 1981.
C6433 Werkspoor 1930     1951 Vermist na WO II en in 1951 administratief afgevoerd.
C6434 Werkspoor 1930   B6434 1963 Gesloopt
C6435 Werkspoor 1930   B6435 1965 Gesloopt
C6436 Werkspoor 1930   B6436 1963 Gesloopt
C6437 Werkspoor 1930   B6437 1963 In 1965 verbouwd tot rongenwagen 173 395, tussen 1967 en 1976 vernummerd in 308497730033, resp. 308497914033 en 308497934023. Sloop in 1976.
C6438 Werkspoor 1930   B6438 1963 Gesloopt
C6439 Werkspoor 1930   B6439 1962 Gesloopt
C6440 Werkspoor 1930     1940 Oorlogsschade; gesloopt
C6441 Werkspoor 1930   B6441 1963 Gesloopt
C6442 Werkspoor 1930   B6442 1962 Gesloopt
C6443 Werkspoor 1930   B6443 1964 Na buitendienststelling dienstwagen in Amsterdam, eind jaren ’70 nog naar Roosendaal overgebracht, sloop in 1983.
C6444 Werkspoor 1930   B6444 1966 Gesloopt
C6445 Werkspoor 1930   B6445 1964 Gesloopt
C6446 Werkspoor 1930   B6446 1963 Gesloopt
C6447 Werkspoor 1930   B6447 1964 Gesloopt
C6448 Werkspoor 1930   B6448 1963 Gesloopt
C6449 Werkspoor 1930   B6449 1963 Gesloopt
C6450 Werkspoor 1930   B6450 1963 Gesloopt
C6451 Hawa 1931     1951(NS), 1978(PKP) Vermist, in 1951 administratief afgevoerd. Officiëel gesloopt in 1981 maar in 1992 gevonden in Lodz, tussen 1992 en 2002 gesloopt.
C6452 Hawa 1931   B6452 1963 In 1965 verbouwd tot rongenwagen 173 393, tussen 1967 en 1976 vernummerd in 30849773001, resp. 30849791401 en 30849793400.  Sloop in 1981.
C6453 Hawa 1931   B6453 1966 Gesloopt
C6454 Hawa 1931 C6451 B6451 1966 Gesloopt
C6455 Hawa 1931 C6440 B6440 1963 Gesloopt
C6456 Hawa 1931     1940 Oorlogsschade; gesloopt
C6457 Hawa 1931 C6433 B6433 1962 Gesloopt
C6458 Hawa 1931 C6431 B6431 1966 Gesloopt
C6459 Hawa 1931 C6428 B6428 1962 Gesloopt
C6460 Hawa 1931 C6426 B6426 1966 Gesloopt
C6461 Hawa 1931 C6423 B6423 1963 Gesloopt
C6462 Hawa 1931 C6422 B6422 1965 Gesloopt
C6463 Hawa 1931 C6417 B6417 1966 Gesloopt
C6464 Hawa 1931 C6415 B6415 1966 Gesloopt
C6465 Hawa 1931     1951 Vermist na WO II en in 1951 administratief afgevoerd.
C6466 Hawa 1931 C6413 B6413 1966 Gesloopt
C6467 Hawa 1931     1951(NS), 1972(PKP) Vermist na WO II en in 1951 administratief afgevoerd.
C6468 Hawa 1931     1940 Gesloopt vanwege oorlogsschade.
C6469 Hawa 1931 C6412 B6412 1963 In 1965 verbouwd tot rongenwagen 173 394, tussen 1967 en 1976 vernummerd in 308497730025, resp. 308497914025 en 308497934015. Sloop in 1979.
C6470 Hawa 1931 C6410 B6410 1964 Gesloopt


  gelaste uitvoering, gewicht 42 ton. 
nummer fabrikant bouwjaar nummer in 1952 nummer in 1956 terzijde opmerkingen
C6471 Beijnes 1933     1951 Vermist na WO II en in 1951 administratief afgevoerd.
C6472 Beijnes 1933     1951 Vermist na WO II en in 1951 administratief afgevoerd.
C6473 Beijnes 1933   B6473 1966 Gesloopt
C6474 Beijnes 1933   B6474 1963 Gesloopt
C6475 Beijnes 1933   B6475 1963 Gesloopt
C6476 Beijnes 1933   B6476 1963 Gesloopt
C6477 Beijnes 1933   B6477 1966 Gesloopt
C6478 Beijnes 1933   B6478 1963 In 1965 naar speeltuin in Utrecht, in 1991 verkocht aan Stibans en in 1994 verkocht aan het NSM.
C6479 Beijnes 1933     1951 Vermist na WO II en in 1951 administratief afgevoerd.
C6480 Beijnes 1933     1951(NS), 1971(PKP) Vermist na WO II en in 1951 administratief afgevoerd.
C6481 Beijnes 1933 C6471 B6471 1963 Gesloopt
C6482 Beijnes 1933 C6472 B6472 1963 Gesloopt
C6483 Beijnes 1933 C6479 B6479 1966 Gesloopt
C6484 Beijnes 1933 C6480 B6480 1966 Gesloopt
C6485 Beijnes 1933     1951 Vermist na WO II en in 1951 administratief afgevoerd.


Ovale venster rijtuigen  <->  Coupe rijtuigen  <->  D-trein rijtuigen  <->  Bolkoprijtuigen  <->  Plan D  <->  Plan E  <->  Plan K  <->  Plan N  <->  Plan W  <->  Stalen D bagagewagens  <->  aanduidingen
Copyright 2024 door Gerard van de Weerd